مفاهیم: مانیپولاسیون (درمان دستی)‌ چیست؟

• آشنایی با مجله‌های صفحه سلامت

مانیپولاسیون برای کاهش درد و افزایش توانایی حرکت در بیماران دارای کمردرد موثر است. دكتر علي فرخاني متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در‌اين باره مي نويسد؛

درمانهای دستی یک روش فوق تخصصی در رشته طب فیزیکی و توانبخشی است. استفاده از این روش نه تنها بايد بوسیله پزشکان متخصص صورت گیرد، بلکه گذراندن دوره‌های معتبر آموزشی تئوری و عملی درمانهای دستی نیز الزامی‌است. موفقیت در انجام این روش درمان علاوه بر دارا بودن شرایط ذکر شده نیازبه تجربه کافی دارد.

آگاهی متخصصین طب فیزیکی از بیومکانیک بدن انسان و نحوه بوجود آمدن اختلالات فیزیکی در سیستم اسکلتی بدن، راهکارهای درمانی آنها را از طریق روشهای فیزیکی و حرکتی فراهم كرده است. مانيپولاسيون یکی از این راهکارها است كه با استفاده از مانورهای حرکتی دست روی ستون فقرات توسط دستان ماهر پزشک متخصص طب فیزیکی انجام مي‌گيرد.

امروزه در دنیا مکاتب مختلفی از رشته‌های پزشکی در زمینه درمانهای دستی به فعالیت علمی‌و تحقیقاتی و معالجه بیماران مشغول هستند. از چند سال قبل که رشته تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی بعنوان یکی از رشته‌های تخصصی بالینی پزشکی قدم به عرصه تشخیص و معالجه بیماران گذاشت، انقلابی در مداوای بیماران مبتلا به اختلالات سیستم عضلانی-اسکلتی بوجود آورد.

نتایج درمان از این طریق گاهی بسیار جالب و معجزه آساست. چرا که بدنبال انجام درمانهای دستی اغلب دردهایی که به وضوح دارای منشاء ستون فقرات هستند بصورت تماشایی بهبود می‌یابند و حتی برخی از اوقات دردهایی که ظاهراً هیچگونه ارتباطی با ستون فقرات ندارند نیز از بین می‌روند. در ستون فقرات انسان، مهره‌ها، دیسکهای بین مهره ای، مفاصل بین مهره‌ها، لیگامانها، تاندونها، عروق، اعصاب و ... همگی با نظم بسیار شگرف و دقیقی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و توانمندی ایستایی انسان را فراهم می‌آورند. هرگونه بهم خوردگی این نظم ولو در حد خیلی کم موجب بروز اختلالاتی از جمله درد می‌گردد. این علامت یعنی درد ممکن است در همان منطقه از ستون فقرات احساس شود یا در یک ناحیه دیگر تحت عنوان دردهای راجعه بروز کند.

علامت شایع دوم (بعد از درد) محدودیت حرکتی در آن منطقه از ستون فقرات است. بعبارتی دامنه حرکتی قطعات درگیر ستون فقرات در اثر بهم خوردگی نظم ما بین آنها از بین می‌رود و در بررسی بالینی متوجه علائم یا یافته‌هایی می‌شویم که دلالت کامل بر این تشخیص می‌کند و بعد از انجام مانیپولاسیون یا درمانهای دستی موفق این علائم برطرف می‌شوند. مهمترین این علائم وجود درد یا حساسیت موضعی در فشار مستقیم بر قطعه درگیر ستون فقرات است و نکته مهم همین دردناک بودن قطعه حرکتی ستون فقرات است (قطعه حرکتی مجموعه 2 مهره ستون فقرات بهمراه تمامی‌عناصر و ساختمانهای وابسته به آن دو مهره می‌باشد) و در مرحله بعد و با درجه اهمیت کمتر، محدودیت حرکتی مربوط به آن قطعه حرکتی می‌باشد.

بر اساس مجموعه این یافته‌ها، اصطلاح تشخیصی "اختلال عملکرد کوچک بین مهره ای دردناک" بکار میرود. این اختلال غالباً در نتیجه ضربه، فشار، حرکات نادرست، وضعیت‌های بدنی غلط حین کار و حتی نشستن و ایستادن و خوابیدن غلط ایجاد می‌گردند. اصطلاح کوچک برای این اختلال از این جهت بکار برده میشود که در رادیوگرافی معمولاً نشانه ای دیده نمی‌شود. در خیلی موارد نیز اختلالات متعدد و شدید جداگانه ای همچون بیرون زدگی دیسک ما بین مهره‌ها وجود دارد که در این مورد قطعاً اختلال عملکرد ما بین مهره‌ها نیز رخ داده است.

تجربیات نشان می‌دهند که اکثر دردهای ستون فقرات ناشی از اختلال عملکرد کوچک بین مهره ای است. سایر علائم یا نشانه‌های همراه با درد در این اختلال عبارتند از:

- افزایش ضخامت پوست که توام با درد در هنگام گرفتن و غلتاندن پوست بوجود می‌آید (عصب دهی این ناحیه از پوست باید از همان قطعه مهره‌های دچار اختلال عملکرد باشد)
- افزایش تونیسیته عضلانی موضعی (در عضلاتی که عصب گیری آنها از همان قطعه مهره‌ای دچار اختلال می‌باشد)
- درد یا افزایش حساسیت موضعی در لمس محل اتصال رباط یا تاندون به عضله یا به استخوان

مجموعه نشانه‌های مذکور تحت نام دیگری بصورت سندرم پوستی رباطی ضریعی عضلانی دردناک قطعه ای یا (Segmental Cellulo-Teno-Periosteo-Myalgia Syndrome )نیز گفته می‌شود. بنابراین می‌تواند همه یا بخشی از علائم مربوطه بصورت علائم پوستی، علائم تاندونی، علائم ضریع استخوان یعنی درد یا حساسیت موضعی روی استخوان (ضریع یعنی هر پوست یا همان پرده پوشاننده استخوان) و علائم عضلانی بصورت ضعف یا خستگی یا درد عضلانی را دارا باشند و عامل ایجاد دردهای کاذب عصبی مفصلی و یا احشایی به حساب آیند.

تظاهر دردهای پوستی یا بی حسی و سوزن سوزن شدن پوستی در منطقه بخصوصی از پوست متعلق به همان قطعه ستون فقرات نشانه ای از آزار یا آسیب ریشه عصب نخاعی است و می‌تواند توجیه کننده دردهای پشتی با منشاء گردنی و یا کمر درد با منشاء ستون فقرات پشتی باشد. از اینروست که در بسیاری از مردم که نشانه‌های درد واقعی و علائم آزار دهنده همراه با درد را اظهار می‌کنند تصویر برداری ستون فقرات آنها کاملاً نرمال است و نشان دهنده ضایعاتی نیست که با درد بیمار مطابقت کند.

در چنین مواردی است که پیدا کردن اختلال عملکرد کوچک بین مهره ای یا سندرم پوستی ضریعی رباطی عضلانی دردناک قطعه ای با ارزش بوده و به ما اجازه می‌دهد بسیاری از دردهای عمومی‌ستون فقرات با علت نامشخص را که تا کنون معالجه نشده اند (علیرغم مراجعات مکرر به پزشکان و درمانهای گوناگون) به لطف خداوند تشخیص بدهیم و درمان نمائیم و یا بسیاری از حالاتی که تشخیص داده شده اند مانند فتق دیسک بین مهره ای و پیشنهاد اعمال جراحی برایشان داده شده است یا آرتروز مهره‌ها که درمان خاصی بر ایشان وجود ندارد می‌توانند از طریق روش درمانهای دستی توسط متخصص طب فیزیکی ماهر و مجرب معالجه شوند.